สำรวจ “โครงการหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทางของจีน” ครบรอบ 10 ปี

อัปเดตล่าสุด 19 ต.ค. 2566

จีนประชุมสุดยอดในวาระครบรอบ 10 ปีของโครงการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง (Belt and Road Initiative) ที่กำลังเผชิญกับความกังวลถึงผลกระทบที่เพิ่มขึ้น แม้ว่าโครงการจะสร้างผลกำไรทางเศรษฐกิจ แต่ประเด็นต่าง ๆ เช่น ความเสี่ยงด้านหนี้และผลกระทบทางสังคม กลับทำให้เกิดคำถามเกี่ยวกับผลประโยชน์โดยรวม ส่งผลให้หลายประเทศต้องประเมินความร่วมมืออีกครั้ง

Advertisement

วันที่ 17 ตุลาคม 2023 - จีนได้เริ่มต้นการประชุมสุดยอดในวาระครบรอบ 10 ปีของโครงการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง หรือ BRI (Belt and Road Initiative) ที่มีผู้นำโลก วลาดิเมียร์ ปูติน ประธานาธิบดีรัสเซีย รวมถึงผู้นำของไทย นายกฯ เศรษฐา ทวีสิน เข้าร่วมงานในกรุงปักกิ่ง

“โครงการริเริ่มหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง” เป็นภารกิจที่มีความทะเยอทะยานแต่กลับก่อให้เกิดข้อขัดแย้งในการส่งเสริมการเชื่อมโยงและการค้าทั่วโลกด้วยเงินของจีนและความรู้ความชำนาญในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน นับตั้งแต่เปิดตัวโครงการ BRI โดยผู้นำจีน สี จิ้นผิง ได้ทุ่มเงินหลายแสนล้านดอลลาร์ในปี 2013 เพื่อขับเคลื่อนการก่อสร้างสะพาน ท่าเรือ ทางหลวง โรงไฟฟ้า และโครงการโทรคมนาคมทั่วเอเชีย ละตินอเมริกา แอฟริกา และบางส่วนของยุโรป

โดยที่สีจิ้นผิงยกย่องว่าเป็น “โครงการแห่งศตวรรษ” โครงการ BRI ได้กลายเป็นสัญลักษณ์ที่ชัดเจนของการผงาดขึ้นของจีนในฐานะมหาอำนาจระดับโลก แต่ก็ยังถูกมองว่ามีความกังขาเพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะในเมืองหลวงทางตะวันตกที่รัฐบาลต่าง ๆ ระมัดระวังต่อความทะเยอทะยานระดับโลกของปักกิ่ง

สื่อต่างชาติ ซีเอ็นเอ็น รายงานเรื่องนี้ไว้ว่า ภารกิจใหญ่นี้ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างหนัก ปักกิ่งถูกกล่าวหาว่าคร่อมประเทศกำลังพัฒนาโดยมีหนี้สินล้นพ้นตัว ในขณะที่โครงการที่แผ่ขยายออกไปมักเผชิญกับความกังวล หรือแม้กระทั่งการประท้วงเกี่ยวกับต้นทุนด้านสิ่งแวดล้อม การละเมิดแรงงาน และเรื่องอื้อฉาวเกี่ยวกับการทุจริต

ทศวรรษที่ผ่านมา การก่อสร้างที่เกิดขึ้นทั่วโลกของจีนกำลังอยู่ที่ทางแยก การลงทุนของจีนในโครงการ BRI ลดลงเนื่องจากเศรษฐกิจที่ใหญ่เป็นอันดับสองของโลกชะลอตัว ประเทศผู้รับกำลังดิ้นรนมากขึ้นกว่าเดิมในการชำระหนี้ ท่ามกลางปัญหาเศรษฐกิจโลกจากการระบาดใหญ่ของโควิด-19 และสงครามในยูเครน

ขณะเดียวกัน สหรัฐฯ ซึ่งมองว่า BRI เป็นเครื่องมือสำหรับปักกิ่งในการขยายอิทธิพลไปทั่วโลกโดยสูญเสียอำนาจของอเมริกา ได้เสนอโครงการลงทุนของตนเองเพื่อส่งเสริมการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานทั่วโลก

ในเมืองหลวงของจีน มีการรักษาความปลอดภัยที่เข้มงวดมากขึ้น โดยมีการปิดถนนและมีตำรวจจำนวนมากในฐานะผู้นำและคณะผู้แทนจากทั่วโลกเดินทางมาถึง

โครงการ BRI ประสบความสำเร็จอะไร?

เดิมทีจินตนาการว่าเป็น "แถบ" ทางบก และ "ถนน" ทางทะเล ที่เชื่อมระหว่างจีนกับยุโรปและแอฟริกา BRI ได้ให้ทุนสนับสนุนโครงการโครงสร้างพื้นฐานและพลังงานทั่วโลกกำลังพัฒนา

บริษัทก่อสร้างของจีนได้รับเงินทุนจากธนาคารเพื่อการพัฒนาของจีนตลอดจนผู้ให้กู้เชิงพาณิชย์ที่ดำเนินการโดยรัฐ โดยได้ปูทางหลวงจากปาปัวนิวกินีไปยังเคนยา สร้างท่าเรือจากศรีลังกาไปจนถึงแอฟริกาตะวันตก และจัดหาโครงสร้างพื้นฐานด้านพลังงานและโทรคมนาคมจากละตินอเมริกาไปจนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

จีนเผยว่าข้อตกลงความร่วมมือภายใต้การอุปถัมภ์ของ BRI ได้ถูกลงนามจากประเทศมากกว่า 150 ประเทศสำหรับโครงการมากกว่า 3,000 โครงการ และระดมการลงทุนมูลค่าสูงสุด 1 ล้านล้านดอลลาร์

แต่การติดตามการจัดหาเงินทุนของ BRI นั้นยุ่งยากอย่างมาก เนื่องจากจีนไม่เปิดเผยข้อมูลนี้ และหน่วยงานทางการเงินจำนวนมากมีบทบาท

จากการศึกษาของศูนย์นโยบายการพัฒนาทั่วโลกของมหาวิทยาลัยบอสตัน ธนาคารเพื่อการพัฒนาหลักสองแห่งของจีนได้จัดสรรเงินอย่างน้อย 331 พันล้านดอลลาร์แก่ผู้กู้ยืมของรัฐบาลในประเทศกำลังพัฒนาตั้งแต่ปี 2013 ถึง 2021

และในช่วงห้าปีแรกของโครงการ จีนใช้เวลาโดยเฉลี่ยในการจัดหาเงินทุนสำหรับโครงการพัฒนาในต่างประเทศมากกว่าสองเท่าต่อปี เมื่อเทียบกับประเทศเศรษฐกิจหลักอื่น ๆ ซึ่งรวมถึงสหรัฐอเมริกา ตามข้อมูลของ AidData ซึ่งเป็นห้องปฏิบัติการวิจัยของ William & Mary ในสหรัฐอเมริกา

เจ้าหน้าที่จีนได้ยกย่องความคิดริเริ่มในการ “ก้าวข้ามกรอบความคิดเก่าของเกมภูมิรัฐศาสตร์” และ “สร้างกระบวนทัศน์ใหม่ของความร่วมมือระหว่างประเทศ”
ความเสี่ยงและการวิพากษ์วิจารณ์คืออะไร?

ในขณะที่ BRI ได้ให้เงินทุนที่สำคัญแก่ประเทศยากจน โดยเปรียบเทียบกับแผนมาร์แชลของอเมริกาเพื่อสร้างยุโรปขึ้นใหม่หลังสงครามโลกครั้งที่สอง นักวิจารณ์กล่าวว่าโครงการต้องแลกมาด้วยต้นทุน

บางคนถูกกล่าวหาว่าหละหลวมในมาตรฐานด้านสิ่งแวดล้อมและแรงงาน และบางส่วนยังขาดแคลนเงินทุนหรือเผชิญกับการตอบโต้ทางการเมือง

ศูนย์นโยบายการพัฒนาโลกระบุว่าโรงไฟฟ้าเชื้อเพลิงฟอสซิลที่จีนสร้างขึ้นปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ประมาณ 245 ล้านตันต่อปี ซึ่งยังพบว่าโครงการทางการเงินเพื่อการพัฒนาของจีนมีความเสี่ยงต่อความหลากหลายทางชีวภาพและดินแดนของชนพื้นเมืองสูงกว่าโครงการที่ได้รับทุนจากโลกอย่างมีนัยสำคัญ

แต่ความกังวลอันดับต้น ๆ คือการกู้ยืมที่มีความเสี่ยง โดยนักวิจารณ์กล่าวหาว่าจีนเป็นภาระของรัฐบาลที่มีรายได้น้อยและปานกลางด้วยหนี้ที่สูงเกินไปเมื่อเทียบกับ GDP ของประเทศ

ข้อกล่าวหาว่าโครงการหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทางเป็น "กับดักหนี้" ในวงกว้าง ซึ่งออกแบบมาเพื่อควบคุมโครงสร้างพื้นฐานในท้องถิ่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งหลังจากที่ศรีลังกายกการควบคุมท่าเรือฮัมบันโตตาให้กับจีน หลังจากล้มเหลวในการชำระหนี้

นักวิจัยกล่าวว่าเมื่อเร็ว ๆ นี้ พอร์ตสินเชื่อในต่างประเทศของจีนได้เปลี่ยนไปสนับสนุนประเทศผู้กู้ยืมที่ประสบปัญหา ท่ามกลางบรรยากาศทางการเงินที่เปลี่ยนแปลงและความท้าทายสำหรับประเทศต่าง ๆ ในการชำระคืนเงินกู้จำนวนมากให้กับปักกิ่งและผู้ให้กู้รายอื่น ๆ

อะไรจะเกิดขึ้นต่อไป?

เมื่อมีการเสนอครั้งแรก BRI ได้รับการออกแบบบางส่วนเพื่อเป็นช่องทางในการระบายกำลังการผลิตส่วนเกินของจีนในต่างประเทศ และเปิดตลาดใหม่สำหรับสินค้าจีน

การจัดหาเงินทุนในต่างประเทศจากธนาคารเพื่อการพัฒนาทั้งสองแห่งของจีนไปยังผู้กู้ยืมของรัฐบาลลดลงอย่างมากจากจุดสูงสุดในปี 2016 ที่มีจำนวนเงิน 87 พันล้านดอลลาร์เป็น 3.7 พันล้านดอลลาร์ในปี 2021 แม้ว่าจะไม่รวมเงินทุนจากผู้ให้กู้รายอื่น เช่น ธนาคารพาณิชย์หรือหน่วยงานอื่น ๆ ตามศูนย์นโยบายการพัฒนาทั่วโลก

จีนจะก้าวไปสู่ทศวรรษที่สองของโครงการ BRI ท่ามกลางความท้าทายทางเศรษฐกิจที่รุนแรงในประเทศบ้านเกิด การฟื้นตัวของเศรษฐกิจหลังโควิดที่คาดหวังไว้ยังไม่เกิดขึ้นจริง และรัฐบาลในประเทศผู้รับกำลังต่อสู้กับหนี้ที่เพิ่มขึ้นซึ่งเชื่อมโยงกับวิกฤตอสังหาริมทรัพย์

คงต้องรอดูกันต่อไปว่าความท้าทายทางเศรษฐกิจภายในประเทศของจีนจะส่งผลกระทบต่อการให้กู้ยืมในต่างประเทศในระยะยาวมากน้อยเพียงใด แต่ขณะนี้มีสัญญาณของการเปลี่ยนแปลงด้านกลยุทธ์แล้ว

นักวิเคราะห์ได้สังเกตเห็นการย้ายจากการมุ่งเน้นไปที่โครงการโครงสร้างพื้นฐานที่ขนาดใหญ่ ไปเป็นโครงการขนาดเล็กที่ให้ผลตอบแทนที่ดีกว่า เช่น โครงการที่เกี่ยวข้องกับพลังงานหมุนเวียนและเทคโนโลยีดิจิทัล

จีนอาจมองหาการให้ความสำคัญกับประเด็นด้านสิ่งแวดล้อม การคุ้มครองทางสังคมที่ดีขึ้น และความรอบคอบ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในขณะที่จีนและธนาคารได้บทเรียนจากทศวรรษแรกของโครงการ นักวิเคราะห์กล่าว

ในปี 2021 สีเรียกร้องให้จัดลำดับความสำคัญของโครงการ “ขนาดเล็กและสวยงาม” ซึ่งเจ้าหน้าที่จีนแนะนำว่าจะดึงดูดประชากรในท้องถิ่น ต่อมาในปีนั้น สีให้คำมั่นว่าจีนจะไม่สร้างโครงการไฟฟ้าถ่านหินแห่งใหม่ในต่างประเทศ BRI ยังได้กระตุ้นให้ประเทศอื่น ๆ เพิ่มความพยายามของตนเองในการสนับสนุนโครงการโครงสร้างพื้นฐานในประเทศกำลังพัฒนา

ในเดือนมิถุนายน 2022 ผู้นำจากกลุ่มประเทศ G7 ให้คำมั่นว่าจะทุ่มเงินลงทุน 6 แสนล้านดอลลาร์ภายในปี 2027 เพื่อส่งมอบโครงการที่เปลี่ยนแปลงเกมเพื่อปิดช่องว่างด้านโครงสร้างพื้นฐานระหว่างประเทศต่างๆ

เมื่อเดือนที่แล้ว สหรัฐฯ ซาอุดีอาระเบีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ ฝรั่งเศส เยอรมนี อิตาลี และสหภาพยุโรป ได้ประกาศแผนการของตนเองในการเชื่อมโยงยุโรป ตะวันออกกลาง และเอเชียด้วยทางรถไฟ